اوتھوں پورے سچ دے گیان دی کھوج شروع ہوئی۔ ایہنوں سار نہیں سی ایہہ پینڈا کنا لما ہوسی۔ پہلاں سچ ایہدی جھولی آ ڈگا سی، انجے جیویں ہر جی تے جوانی آوندی اے پر ہُن ایہنوں پتا لگنا سی پئی سچ کیویں لبھدا اے۔
سچ دا گیان کتھوں تے کیس توں لبھنا اے؟ ایس بُجھارت وچ ایہدے دن رات آپو وچ مل گئے تے ایس اتھل پتھل وچ اک دن ایہنوں سُفنا آیا: دُور دُور تائیں خالی زمین، ہرے رنگ دا پدھرا گھاءجیویں آپنے باغاں وچ کسے ہُنے ہُنے کٹیا ہووے، اوس وچ دُور تائیں جاندے چانن رنگے دو پیراں دے نشان، جیوںاوہ پاندھی چانن دا بنیا ہووے۔ ایہنے اوہناں نقشاں اُتے بڑی سنبھال نال پیر رکھ کے ٹُرنا شروع کر دتا۔ کافی پندھ پچھوں اک دم زمین مُک گئی جیویں زمین اک بہت وڈی تھالی سی تے ایہہ اوہناں نقشاں تے ٹُردا ٹُردا زمین دے کنڈے تے آن کھلتا سی جیہدے اگے امُک خلا سی۔
پھیر اک دم ایہہ سُفنا مُک گیا۔ ایہدی پریشانی وچ ہور وی وادھا تھی گیا۔ کیہ مطلب سی ایہدا؟ کیہ ایہدا مطلب ایہہ سی بھئی گیان ایہدے وس وچ نہیں؟ ایہدی کھوج، ایہدا گھول اک بے کار دی کھیچل سی؟ ایہدا دل کیتا ایس سُفنے نوں بھُل جائے۔ پر ایہہ کیویں بھُلدا؟ ایہہ کوئی بھُلن والا سُفنا سی؟
کجھ چر مگروں اوہو سُفنا پھیر آیا۔ فرق ایہہ سی کہ جد ایہہ ٹُردا ٹُردا زمین دے کنڈھے تے اپڑیا، اوتھے پیراں دے نقش مُکے نہیں۔ سگوں اُپر اسمان ول جاندے دِسے۔ جیویں اوہ جی اسماناں ول ٹُر گیا ہووے، پر ایہہ اوتھے ای کھلوتا اوہناں پیراں نوں اُپر جاندا ویکھدا رہیا۔ ایہہ اوہناں تے پیر کیویں دھر سکدا سی؟ ایتھے ایہہ سُفنا مُک گیا۔
ایہہ سُفنا پہلے توں جنا سوہنا سی اونا ای بوہتی پِیڑ والا وی۔ ایہہ مٹی دا پُتلا سی۔ ایہہ کیویں اوہناں نقشاں تے پیر رکھ کے اسماناں ول جا سکدا سی؟ پر پھیر ایہدا مطلب کیہ سی؟
ایہنوں چیتے آیا بائبل وچ فرعون تے یوسف دے قصے دا۔ کیویں فرعون نوں اوس سُفنے نے آ پھڑیا، اوہ لبھدا پھردا سی کوئی ایس سوہنے بند صندوقڑے نوں کھولے تے پھیر ایس نوں یوسف نے کھولیا تے فرعون اوس توں واری ہو گیا۔
پر نہ ایہہ فرعون سی تے نہ یوسف ایہدا قیدی۔ چھیتی ای ایس تے مہر ہوئی تے ایہنوں تیسرا سُفنا آیا جیس توں اوہنوں مسوسیا کہ ہو سکدا اے اوہدا ملن قریب ہووے، جیہنوں ایہدا من لوچدا سی۔
تیسرے سُفنے وچ منظر اُلٹ گیا۔ ہُن ایہنوں انج دِسیا جیویں ایہہ اوہناں نقشاں تے ٹُردیاں اسماناں توں زمین تے لتھا اے۔ پیراں دے نقش انج سن جیویں اوہ چانن بنیا جی اسماناں توں ٹردا آیا ہووے تے جتھوں زمین شروع ہوندی اے اوتھوں پیر دھردا وسوں ول ٹُر گیا ہووے۔
خیر ایس اوہناں نقشاں تے پیر پاوندےاں ٹُرنا شروع کیتا تے ٹُردےاں ٹُردےاں اِکدم اِک گھر اگے آ کے اےہہ نقش مُک گئے۔ اےہنے نظراں چا کے تکےا تے اےہدی رت جیویں اےہدےاں ناڑاں وچ جم گئی تے پیر زمین وچ اوہناں آخری دو نقشاں وچ اِنج کُھب گئے جیویں اوہ اوتھے ای اُگےا ہووے۔ اوہ اےہدا ای گھر سی۔
اوہ نُور دا بنےا بندہ اےہدے گھر آ وڑےا سی تے اےہدے ای گھر یں بیٹھا سی۔ کیہ کردا ہُن اےہہ؟ اےہنے سارے پاسےوں سارے زور جگائے، پیر پٹے تے اندر وڑےا تے کیہ تکےا اوتھے؟ دہشت ای دہشت سی جیہنے اےہنوں نکوں، مونہوں، چونہہ پاسےوں آ پھڑےا۔ اےہنے وےکھےا کہ اوتھے بھوئیں تے چونکڑی مار کے اِک بندہ بیٹھا سی جیہڑا اےہدے آپنے نال چوکھا مِلدا سی۔ اوہدے پچھے اِک بلی کھلتی سی، اوہدا قد اِک وڈے شیر جنا سی، اینا اُچا کہ اوہ اوس بیٹھے بندے دے پِچھے کھلتی ، اوہدے سِر دے اُپروں اےہنوں اندریں آوندےاں وےکھ رہی سی۔ اوہدےاں اکھےاں وچ جیویں لہو اُترےا ہوےا سی جیویں اوہ ہُنے اےہدی بوٹی بوٹی کر دےوے گی۔ جیویں اوہ کہندی ہووے۔
”تےری جرا ¿ت کیویں ہوئی ایتھے آون دی؟“
پر جدوں اےہنے اوس بیٹھے بندے ول ویکھےا تے اےہدا دِل ماسا ودھےا، کےوں جے اوس بندے دےاں اکھےاں وچ مہر سی، کوڑ ےا میل نہیں۔ اےہنوں بلی ولوں تسلی ہوئی کےوں جو ظاہر اے اوہ اوہدے آکھن وچ سی۔
”کون ایں توں؟“
اوس بندے نے ایس توں پُچھےا۔
سوال اچرج سی۔ اوہ اےہدے گھر وچ بیٹھا اےہنوں پُچھدا سی، ”کون ایں توں؟“ خبرے کتھوں اےہدے وچ ہمت دا اِک جُھلّا آےا تے اےہنے وی اوسے زور وچ پُچھےا۔
”توں کون ایں؟“
”میں؟ میں تیرا جوڑواں بھرا ہاں۔“
”جوڑواں بھرا؟“ ایس حےرانی وچ پُچھےا، ”پر میرا تے کوئی جوڑواں بھرا ہے ای نہیں۔“
”تینوں سار نہیں آپنے جوڑویں بھرا دی جو تیری ماں دی کُکھ وچ تیرے سنگ جمےا۔ پھیر توں کیہنوں لبھدا پھرنا ایں تے کیہنے تینوں لبھنا ایں؟“
مطلب اےہہ کہ اےہدا اِک جوڑواں بھرا سی جیہڑا اےہدے آپنے ای گھر وچ رہندا سی پر اےہنوں پتا نہیں لگا؟
سُفنا ایتھے مُک گےا تے اےہنوں آس تے نراس دے گیڑ وچ سُٹ گےا۔
اخیر کسے اک صوفی سنت دا پتا دسےا۔ اےہہ اوس صوفی سنت کول اپڑےا تے اوس اےہدا حال پچھن مگروں آکھےا، ”ٹھیک اے۔ توں میرے نال ٹردا رہسیں تے اک دن رب کیتا تے تینوں سچ لبھ پو سی۔“ ایس خوش ہو کے حامی بھر لئی۔
”پر“ صوفی سنت آکھن لگا“مینوں لگدائے تیتھوں ٹُرن نہیں ہونا۔“
”اوہ کےوں جی؟“ ایس پُچھےا۔
”پہلی گل تے اےہہ ہے جو تینوں دوہاں پیراں نال ٹُرنا پینا اے۔“
اےہہ حیران جےہا ہوےا کہ بھئی اےہہ کیہڑی گل اے جیہڑی صوفی سنت ہوریں انج اچیچا پئے دسدے نیں، پر پھےر وی ذرا خوش ہو کے آکھن لگا۔
”ٹھیک اے جی۔ جیویں تسیں آہندے او۔“
”سوہنا“
اےہہ بھانوں صوفی سنت ہوراں دا ”تکےہ کلام“ سی۔
”دوجی گل اےہہ ہے کہ ٹرنا اسیں ہمیشہ دوہاں لیناں اُتّے ہے جیویں گڈی دےاں دو لیناں ہوندےاں نیں۔ بار بار تیرا پیر تلکنا اے۔ تینوں لگنا ایں تینوں ٹرنا آوندا ای نہیں جیویں سال ڈوڑھ سال دا بال ہوویں جیہڑا دو چار پیر پٹن مگروں ڈھے پوندا اے۔“
ایس گل تے اےہہ ذرا گھبراےا۔ سوچیں پے گےا تے کافی چر دوویں چپیتے بیٹھے رہے۔ اےہہ کائی رمز سی پر اےہہ سوچے ہن کیہ آکھے، پُچھے ےا نہ پُچھے؟ تے صوفی سنت اڈیکے کہ اوہ کیہ آہندا اے۔ اخیر سوچ سوچ کے اےہہ آکھن لگا۔
”تسیں میرے مائی باپ۔ میں تہاڈا بالکا۔ بالک کولوں جھبدے ٹرن نہ وی ہووے تے اوہنوں مائی باپ چھڈ کے ٹُر تے نہیں جاندا نا۔“
”سوہنا“ صوفی سنت آکھےا، ”پھیر اک آخری گل اے۔“
”جی دسو۔“
”اوہ دو ٹکراوےاں لیناں جیہناںتے اسیں ٹرنا ایں کدی اوہ اک دوجے دے اینا نیڑے ہو ویندےاں نیں کہ نال آ جڑدےاں نیں تے کدی اکدم اڈو اڈ ہو ویندےاں نیں۔“
”کنےاں کو اڈو اڈ“ ایس اتاولا پے کے پچھےا۔
”بس اینےاں کُو“ تے صوفی سنت نے دوہاں ہتھاں نال دسن دا آہر کیتا۔ دوہاں ہتھاں وچ کوئی اک فٹ دا فاصلہ رکھےو نیں تے آکھن لگے، ”اینےاں“۔ پھیر اوہ دوویں ہتھ پرانہہ پرانہہ کرن لگے تے دو فٹ دا فاصلہ رکھےو نیں تے آکھن لگے ”کدے اینےاں وی اڈو اڈ ہو ویندیاں نیں۔“
پھیر ہتھ ہور وی پرانہہ کرن لگے تے تن فٹ دا فاصلہ رکھےو نیں، تے آکھن لگے ”کدے اینےاں وی اڈ ہو ویندےاں نیں“ تے پھیر دوویں باہاں آسے پاسے بالکل سدھےاں کردتےو نیں تے آکھن لگے ”کدیں اینےاں وی کھل جاندےاں نیں۔“
جیہدا مطلب سی اوہ ان حد کھل جاندےاں نیں۔ ”اینےاں اڈ راہواں تے بندہ کیویں ٹُر سکدا اے؟“ اےہہ روون والی واج اچ پُچھن لگا۔
”ہا“ اوہناں ٹھنڈی ساہ بھری۔ ”جےوندےاں جی بندہ اےہناں تے ٹُر نہیں سکدا تے جو مر کے اوہناں تے ٹُردا ہے اوہ بندہ نہیں ہوندا۔ ٹھیک اے نا۔“
”جی ٹھیک اے“ اوس گل وچ پھسے روون وچوں کدھروں آپنی واج سُنی۔
”پھیر توں کون ایں؟“ اوہناں ’توں‘ تے زور پاوندےاں پچھےا۔تے ایس پچھن تے گل مک گئی۔ اےہنوں آپنے تریجے سفنے دا انت ےاد آےا۔ پر ہن ایس کول اُتر کوئی نہیں سی۔ اےہہ سر سٹ اوتھوں ٹر آےا۔
کافی چر لنگھ گےا۔ اےہدی کھوج نہیں مکی۔ اک راتیں اےہنوں اک سفنا آےا جیس وچ اےہنوں صوفی سنت ہوریں پئے آہندے سن:
جیں کوں
پرتن تھیں پہلاں پرتن نہیں آےا
اوہ نہیں آےا۔
ےاں جےہا آےا
جےہا نہیں آےا۔
اےہدا کیہ مطلب سی؟ خبرے کےوں اےہنوں صوفےاں سنتاں دےاں رلدےاں گلاں دی تھاں قرآن دی اوہ آےت ےاد آئی، ’اسیں اللہ ولوں آئے ہاں تے اوسے ول ای پرت جانا اے‘۔ کیہ صوفی سنت ہوریں اےہنوں بلاندے پئے سن‘ پرتن توں پہلاں پرتن لئی، اےہہ نسےا نسےا اوہناں دے ڈیرے تے اپڑےا پر پتا لگا اوہ اوتھوں جا چکے سن۔
آخر اک دن اےہنوں پھیر کسے اک صوفی سنت دا پتا دسےا۔ بڑی مشکل نال اےہنوں اوہدا ڈیرہ لبھا۔ حیرانی نال اےہدےاں اکھاں پاٹ گئےاں جد ایس اوتھے اوسے صوفی سنت نوں بیٹھےاں ویکھےا جیہنوں اوہ پہلے ملےا سی۔
”کیویں آون ہوےا“ صوفی سنت نے پُچھےا، جیویں اوہنوں پچھلا سب کجھ چیتے ہووے۔
”جی میں پُچھنا سی“ پر اوس توں گل پوری نہ ہوئی۔
”سوہنا۔ پُچھو“ صوفی سنت نے انج سچے سبھا وچ آکھےا کہ اےہہ شانت ہو گےا تے آکھن لگا۔
”مینوں جے خبر ہوندی کہ میں کون آں تے تہاڈے کول کےوں آوندا۔“
”سوہنا“
پھیر دوویں چپ کر گئے۔
”اندر تے باہر دوویں اصلوں ہک ہن ےا دو؟“
”جی ہک ہن“ ایس سرنوائی آکھےا۔
”سوہنا“ تے پھیر چپ وٹ لئےو نیں۔
”بندہ تے جگ دوویں اصلوں ہک ہن ےا دو؟“
”جی ہک ہن“ ایس سرنوائی آکھےا۔
”سوہنا“ تے پھیر چپ وٹ لئےو نیں۔
”جے اندر دی سمجھ نہ آئی تے باہر دی آ ویسی؟“
”جی نہیں“
”سوہنا“ تے پھیر چپ وٹ لئےو نیں۔
”جے آپنی سمجھ نہ آئی تے جگ دی آ ویسی؟“
”جی نہیں“
”سوہنا“ تے پھیر چپ وٹ لئےو نیں۔
باہر ہنیرا ہوون لگا۔ پتا نہیں کدھروں دوروں انج اوازاں جےہےاں آئےاں جیویں بہت سارے بندے کٹھے کدھرے جا رہے ہوون۔ اچرج جےہی گل سی کےوں جو صوفی سنت دا ڈیرہ شہروں کافی باہر سی۔ اوتھوں اوس ویلے اینے بندےاں دا کٹھےاں لنگھن کجھ سمجھ وچ نہیں سی آوندا۔
جیویں صوفی سنت نے اےہدی سوچ سن لئی ہووے تے آکھن لگے۔
”پکھی پکھیرو شاماں ویلے گھر یں نہیں جاندے؟“
”جی “ ایس آکھےا۔
اےہنوںاُکا سمجھ نہ آئی۔ آوازاں تے ظاہر اے بندےاں دےاں سن۔ اےہدا مطلب اے صوفی سنت اشارے دی زبان وچ گل کردےاں اوہناں بندےاں نوں پکھیرو پےا آکھدا سی جیہڑے دن دے کماں کاراں مگروں واپس گھریں مڑدےاں اوتھوں اوس ویلے لنگھدے ہوون گے۔
پر پھیر صوفی سنت آکھن لگا۔
”ایہہ ایس علاقے دے خاص پکھیرو نیں جیہڑے میں ہور کسے تھاویں نہیں ویکھے“
ہن اےہنوں پک ہو گےا کہ صوفی سنت نے پکھےاں دےاں آوازاں سنےاں سن تے اوہنے بندےاں دےاں۔ اوہ کجھ اوکھا جےہا ہوون لگاتے صوفی سنت آکھن لگا۔
”گھبراون دی گل کوئی نہیں“ تے پھیر آپو ای آکھن لگا، ”پر جے پہلی سمجھے نہیں آئی تے اےہہ کیویں آ سکدی اے؟“
”جی“ اوہنوں آپنی واج کدھروں ہوروں آوندی سنیجی۔
”توں پےا سوچنا ایں اےہہ کیویں ہو سکدا اے جو توں سنےا واپرےا اے اوہ وی سچ اے تے جو میں سنےا واپرےا اوہ وی سچ اے؟“
”جی“
”بجھارت کھوجی لئی ہوندی اے۔ دل ماڑا نہ کر، توں کھوجی ایں، تینوں نہیںتے ہور بجھارت کیہنوں لبھنی اے؟ توں اےہو پچھن آےا ایں نا کہ سچ کیہ اے؟“
”جی“
”اےہہ وڈی بجھارت اے۔ ایس توں اگے بجھارت کوئی نہیں۔ پھیر ایس بجھارت نوں کھولن لئی پہلاں ہور کئی بجھارتاں کھولنےاں پیندےاں نیں تے اوہ سبھ آپو وچ جڑےاں پئےاں نیں۔ اےہہ نہیں کہ جیہڑی بجھارت ساہمنے آئی اوہنوں کھولےاں اگلی بجھارت ساہمنے آ ویسی۔ ہو سکدا اے جےہڑی بجھارت توں کھولی اے اوہ اصلوں تیرے لئی ہے ای نہیں سی۔ توں کسے ہور دی بجھارت کھولی بیٹھا ہوویں جیہڑی اوہدے سچ ول جاندی اے۔ ظاہر اے تیرا اوس رستے نال اصلوں میل ای کوئی نہیں۔ اوہ اوہدے لئی دارو ہووے تیرے لئی موہرا۔“
اےہنوں لگا اوہ اک سال دا بال سی جیہڑا ٹرن دے اپرالے وچ ڈھے پےا سی۔ اےہنے صوفی سنت ول وےکھےا انج جیویں اک سال دا بال آپنے پےو ول وےکھ رہےا ہووے کہ اوہ رک جائے، اوہنوں کھلون وچ اوہدی مدد کرے تے نال لے ٹرے۔
صوفی سنت نے اےس ول انج وےکھےا جیویں مائی باپ اوس ڈگے ہوئے سال دے بچے نوں وےکھدا اے۔ اےہنوں پہلاں بہت سارا مڑھکا آےا پھیر اےہدا جُثہ بالکل ٹھنڈا پے گےا۔ تے بالکل سکھ چین جےہا آ گےا۔ صوفی سنت اےہنوں آکھن لگا۔
”سچ کنے نیں؟“
”اک“
”سوہنا! پر اوہنوں لبھن دے رستے کئی نیں جیہڑے اخیر تے دو وچ آ مکدے نیں۔ اوہناں وچوں اک رستہ سچ ول جاندا اے دوجا اوس توں اڈ۔“
”جی“ اوس آکھےا۔
”تو سمجھنا ایں مینوں پتا اے اوس رستے دا جےہڑا سچ ول کھڑدا اے؟“
”جی“
”اےہہ تیری بُھل اے“
”پر کےوں؟“ اوس آپنے آپ نوں پچھدےاں سنےا۔
”اےہہ اج تائیں کسے نوں پتا نہیں لگا تے جے لگا اے تے اوہ دس نہیں سکدا کےوں جو اےہہ ایسا جرم اے جیہدی اےس جنم وچ معافی کوئی نہیں‘ کہ کیہڑا رستہ سچ نوں جاندا اے تے کیہڑا اوس توں الٹا۔“
”پھیر کیہ کرےے“
”سچ نوں لبھن دا خےال چھڈ دےو“
”جی؟ “ ایس انج تربک کے پچھےا جیویں اےہنوں ڈنگ وجا ہووے۔
”جیویں شرع دسدی اے اُنجے کرو۔ وسیب دی چالو ورتن جےوں آہندی اے اوویں جی لﺅ۔ رب ایس توں راضی اے۔“
”جے ایس تے جی نہ منّے تے“
”مجذوب تے ویکھے ہون گے تسیں؟“
”جی“
”دوجا رستہ اوہ اے۔ بُھل جاﺅ آپنا آپ۔ نہیں بُھلدا تے نَشہ نُشہ کر کے وےکھ لﺅ۔“
”تے جے ایس تے وی جی نہ منّے“
”سوہنا! سوہنا!!“ صوفی سنت نے دو واری اِنج آکھےا جیویں اِک ’سوہنا‘ اوہدے پہلے ”جے ایس تے جی نہ منّے تے“ دے جواب وچ آکھےا ہووے۔ تے پھیر آکھن لگا۔
”توں دس۔ توں آپنے بھا فیصلہ کرنا ہووے تے کیہ کرسیں؟“
”میں ٹُر پیساں اِک تے۔ ویکھی جا سی“
”جُوا؟ جُوا کھیڈیں گا؟“
اےہہ چپ رہےا۔
”جُوئے نال اج تائیں کوئی سچ تائیں نہیں اپڑےا۔“
”تسیں پئے کہندے او“ ایس وضاحت منگدےاں پچھےا ”پئی جیس نہ جاندےاں پیر پاےا اوہ سر پر کوڑ ول ویسی سچ ول نہیں“
”سوہنا“
”پھیر؟“ تے اِکدم اےہنوں اِنج لگا کہ اےہہ اینا تھک گےا اے جیویں ایس ٹُردےاں عمراں گالےاں ہوون تے اخیر اوتھے ای آ گےا ہووے جتھوں ٹُرےا سی۔
”اےسے لئی میں آکھےا سی“ صوفی سنت آکھن لگا تے پھیر رُک کے اےہنوں ویکھن لگا تے اےہہ آپنے دوویں کن پاڑ پاڑ اُڈیکن لگا کہ صوفی سنت کیہ کہندا اے۔
”اےسے لئی میں آکھےا سی دوواں راہواں تے کٹھےاں ٹُرنا پیدا اے۔ کدی اےہہ اِک دوجے دے اےنا نیڑے آ ویندےاں نیں کہ فرق ای کوئی نہیں دِسدا۔ تے کدی اینےاں اڈ ہو ویندےاں نیں کہ اِک توں دوجی دِسدی ای کوئی نہیں۔ کیہڑی سجی تے کیہڑی کھبی؟ کدی اِک سجی تے دوجی کھبی تاں کدی اِک کھبی تے دوجی سجی۔ بالکل نویں سرےوں ٹُرنا سکھنا پیندا اے۔ نویں سرےوں جینا سکھنا پیندا اے۔ دو ٹکراوےاں (opposite) راہواں تے ٹردےاں سچ لبھنا‘ اےہہ اوہ واپری اے جیہڑی ویکھن سنن وچ نہیں آوندی تے نہ اےہہ سورج دے چانن وچ سر پر دسدی اے۔“
کجھ چِر چپ وٹی رکھےوس۔ پھیر آکھن لگا۔
”اِک میں پڑھنا اِک توں پڑھ“
”جی“
”جے تیں پےار کرن دا چاہ
سِر دھر تلی گلی میری آ“
”جے کوئی عِشق وہاجن لوڑے
سر دےوے پہلے سائی نوں“
صوفی سنت ہوریں پہلی واری ذرا کُو ہسّے تے پھیر دُکھی جےہے ہو کے آکھن لگے:
”سِر دینا چھڑا بلاوا اے۔ اےہہ اینا سوکھا اے کہ بندہ بھلیکھے وچ آ پھسدا اے۔ سِر لہاون سوکھا اے۔ پر سِر توں ’میں‘ دا لاہون اوکھا ہے۔ اےہہ نانک، اےہہ بُلھا اےہہ صوفی سنت شکاری سن سارے۔ اےہناں دا کم سی بندیاں نوں اُلار ولار کے پھاہ لینا تے مُڑ اوہناں نوں دسنا اوہناں نال ہوےا کیہ اے۔ پر اج نہ بندے اینے بھولے نیں نہ راہواں اینےاں سوکھےاں نیں۔۔۔“
مُڈھ اسیاں دی گل اے، سچ ایہدے ہتھوں سرکن لگا۔ سچ دا ہتھوں نکلنا انجے ای اے جیوں جُثے وچوں روح۔ 1968ءوچ پنجاب یونیورسٹی لہور آونا، جوانی دی چڑھتل، تے انقلاب دا سچ، ایہہ تنے چیزاں کٹھیاں آئیاں پر چودھاں، پندرھاں ورھیاں وچ ایہدی زمین پیراں ہیٹھوں سرکن لگی۔ ایہنوں انج جاپیا ،ایہدے ہتھیں سچ نہیں اے، جے ہے تے اپورا۔
